Agresja i przemoc w szkole - cenna pomoc dydaktyczna ...

... przemoc karmi się milczeniem i czasem zabija !

Agresja i przemoc w szkole

„ Przemoc jest straszna ,

Przemoc to choroba .

Okrutne czyny ,

Czasem nawet słowa ,

Ogarnia wszystkich ,

Winnych , bez winy .

Nie szukaj zemsty ,

Lecz szukaj przyczyny .”

Wstęp

          Agresja  i   przemoc   w  rodzinie  ,  szkole  , na ulicy , to obecnie powszechne zjawiska

 w naszym społeczeństwie . Sprzyja temu kryzys wartości i autorytetów , osłabienie więzi rodzinnych . Dodatkowo agresywne wzorce upowszechniają i promują środki masowego przekazu , które zamiast potępiać negatywne zachowania , często je nagłaśniają
 w poszukiwaniu sensacji .

     Jednym z warunków prawidłowego rozwoju dziecka jest zapewnienie mu poczucia bezpieczeństwa , które winna zapewnić jednak nie tylko rodzina i najbliższe otoczenie , ale również   szkoła   ,  gdzie   każde   dziecko   nie  tylko  zdobywa  wiadomości  i umiejętności ,

 ale przede wszystkim uczy się funkcjonowania w społeczeństwie .

      Szczególnie niepokojącym zjawiskiem  występującym we współczesnej szkole  jest agresja i przemoc   wśród dzieci i młodzieży . Przed  szkołą  zatem  stoi  ważne  zadanie  -  prowadzenie    takich     działań    profilaktycznych ,   aby  negatywne zachowania redukować

i zastępować je  pozytywnymi .  Istotną sprawą w programach profilaktycznych   powinny być zajęcia na temat uczuć . Nauka wrażliwości , empatii , tolerancji, przyjaźni , odpowiedzialności   ,    połączona    z     działaniami  wychowanków  opartych  na współpracy

i  zrozumieniu  ,  mogą   być   siłą   w  pokonaniu  negatywnych zjawisk jakimi  jest przemoc

 i agresja . Życzliwy stosunek do  drugiego człowieka  , postrzeganie go jako  wartości samej

w sobie oraz promowanie pozytywnych  zachowań mogą  zaprocentować  efektywną  , pozbawioną agresji komunikacją , konstruktywnym sposobom  radzenia  sobie  z konfliktami

 ( negocjacje , mediacje ) , czy asertywną obroną swojego stanowiska .

     Działania  podjęte przez  szkołę  , które uczą współpracy , współdziałania , odpowiedzialności i angażują jak największą liczbę społeczności szkolnej i  dają poczucie jedności , sprzyjają rozwojowi pozytywnych uczuć oraz  skutecznie przeciwdziałają przemocy i agresji .

     Napisany przeze mnie artykuł dotyczący przemocy i agresji w szkole jest źródłem informacji na temat przyczyn , form oraz skutków agresji i przemocy oraz porad jak można  im skutecznie  przeciwdziałać .

       1.  Agresja a przemoc

     Agresja – to każde zamierzone działanie , które ma na celu wyrządzenie komuś bólu , szkody, straty . Jest to zatem każde zachowanie , które powoduje krzywdę drugiej osoby lub własną . Dzieci zachowują się agresywnie również wtedy , gdy niszczą swoje lub cudze rzeczy , sprzęt szkolny , drażnią a nawet zabijają zwierzęta .

Agresję definiuje się również  najczęściej jako świadome , zamierzone działanie , mające na celu wyrządzenie komuś szeroko rozumianej szkody – fizycznej , psychicznej lub materialnej. Jej charakterystyczną cechą jest używanie przez kogoś siły fizycznej lub presji psychicznej wobec osoby o zbliżonych możliwościach , mającej zdolność skutecznej obrony .

     Zachowania agresywne zdarzają się wszystkim ludziom , ale najczęściej bywają jednorazowe bądź incydentalne . Charakterystyczną cechą agresji jest więc to , że jej sprawca i ofiara nie pozostają nimi na zawsze , często „ zamieniając się „ swoimi rolami . Agresja może być związana z uczuciem złości i stanowić jeden ze sposobów jej wyrażania . Jednak złość to nie to samo , co agresja . Złość jest naturalnym uczuciem , które można wyrażać na różne sposoby , również konstruktywnie , np. rozmawiając z kimś na ten temat , podejmując próby rozwiązania konfliktowej sytuacji itp.

       Przemoc    stanowi     szczególną    formę   zachowań  agresywnych  .  Pojęcia  „agresja „

i „przemoc „ często używane są zamiennie ; te zjawiska bywają tez trudne do odróżnienia
 w praktyce .

      Przemoc rozumie się działanie lub przedsięwzięcie , które zmierza do zranienia innego człowieka lub istoty żywej albo uszkodzenia jakiejś rzeczy .

2. Przyczyny agresji i przemocy

     Agresja jest skutkiem braku miłości bezwarunkowej , braku czasu dla młodzieży , braku konsekwencji , braku spójnego , dającego poczucie bezpieczeństwa , konsekwentnie wdrażanego spójnego systemu wartości, braku stawiania granic i sensownej dyscypliny , nieuczenia konstruktywnego gniewania się i technik relaksacji .

Innymi przyczynami agresji i przestępczości nieletnich są :

·        brak wyobraźni (można stymulować) ,

·        nieumiejętność przewidywania skutków własnych działań ( można uświadamiać ) ,

·        brak sensownie zagospodarowanego , atrakcyjnie spędzanego czasu ,

·        poczucie beznadziejności własnego losu ,

·         brak perspektyw na przyszłość. 

 

      Mechanizmów i przyczyn tego , że niektórzy uczniowie częściej niż inni  zachowują się agresywnie lub stosują przemoc można szukać w kilku obszarach : 

1 . Czynniki biologiczne .Wyróżnia się kilka czynników biologicznych , które mogą mieć związek z poziomem agresji :

• czynniki temperamentalne ,
• wysoki poziom hormonów , zwłaszcza testosteronu u chłopców ,
• zaburzona dynamika przebiegu procesów nerwowych ( przejawiająca się w postaci nadpobudliwości psychoruchowej ) , która wiąże się m.in. ze wzmożoną aktywnością dziecka i problemami w kontrolowaniu  swojego zachowania .

2 . Wpływ środowiska rodzinnego .Wielu przyczyn agresji dziecka upatruje się w jego pierwszym środowisku wychowawczym , jakim jest rodzina . Badania wykazują na negatywny wpływ trzech następujących czynników rodzinnych :

• brak ciepła i zaangażowania w sprawy dziecka ze strony głównego opiekuna

     ( najczęściej matki ) ,

• przyzwalająca i tolerancyjna postawa wobec dziecka , szczególnie wobec jego zachowań agresywnych w stosunku do otoczenia ,
• brutalne , agresywne zachowanie rodzica .

3. Wpływ grupy rówieśniczej . Grupa rówieśnicza jest dla dzieci ważnym obszarem odniesienia . Następujące zjawiska grupowe mogą wpływać na ukształtowanie się wśród dzieci wzorców agresywnych zachowań :

·        naśladowanie agresywnych zachowań tych osób , które są ważne i atrakcyjne            w grupie ( np. starsi koledzy ) ,

·        zmniejszenie się osobistej odpowiedzialności za agresywne zachowania , poprzez

            „ rozłożenie „  jej pomiędzy więcej osób ( wszyscy to robią ) ,

• zmniejszenie kontroli nad swoim agresywnym zachowaniem pod wpływem grupy ,
• istnienie norm grupowych dopuszczających agresję – zarówno wobec członków swojej grupy , jak i osób spoza niej .

4 . Wpływ środowiska szkolnego .Czynniki ryzyka przemocy , które związane są bezpośrednio z sytuacją szkolną , mogą występować w kilku obszarach :

• czynniki związane z organizacją nauczania – nuda , brak zagospodarowania czasu , ograniczenie przestrzeni , zagęszczenie , nadmiar bodźców , hałas , brak możliwości relaksu i odprężenia (dla uczniów i nauczycieli ) , brak zajęć pozalekcyjnych ,
• niewłaściwy system norm – np. system norm niejasny , niespójny lub normy „podwójne „ (inne są deklarowane , a inne rzeczywiście obowiązują ) , normy preferujące użycie siły , nieprzestrzeganie norm przez osoby znaczące ,
• niewłaściwa reakcja na zachowania agresywne – reakcje niekonsekwentne , bagatelizowane przez nauczycieli niektórych agresywnych zachowań uczniów , brak reakcji na drobne wykroczenia , brak skutecznej mediacji w przypadku konfliktów ,
• czynniki związane z relacjami uczeń – nauczyciel – rodzic – m.in. sprzeczność interesów , brak autentycznego dialogu i kontaktu , niewłaściwy sposób komunikowania się nauczycieli z uczniami .

     Dziecko zachowuje się agresywnie , bo takie zachowanie przynosi mu korzyść . Uczeń dostaje nagrodę ,najczęściej w postaci akceptacji grupy podobnych sobie . Na drodze tzw. wzmocnień – zachowania te są utrwalane.

     Inna przyczyną takich zachowań jest naśladownictwo . Dziecko , które żyje w świecie przemocy , widzi ją co dzień w domu , w szkole , w telewizji – będzie to zachowanie naśladować jako zachowanie wzorcowe .

5 . Wpływ mediów . Oglądanie aktów przemocy wpływa na uczenie się przez dzieci agresywnych zachowań . Dzieci uczą się zachowań agresywnych , gdy forma przemocy :

• jest demonstrowana przez atrakcyjną osobę , z którą dziecko może łatwo

           utożsamiać się ,

• jest dokonywana jednocześnie przez wiele osób , 
• przynosi sprawcy satysfakcję , nagrodę i nie jest ukarana .

     Media obniżają poziom empatii i współczucia u dzieci dla ofiar . Nie pokazują cierpienia , krzywdy ofiary przemocy  oraz negatywnych skutków przemocy . Media nowoczesne – technologia DVD , gry komputerowe z zastosowaniem wirtualnej rzeczywistości , Internet to lawinowy wzrost informacji pozostających w chaosie , które są nie selekcjonowane i nie recenzowane . Wielkość danych zaburza myślenie i powoduje frustrację i agresję .

3 . Formy agresji i przemocy szkolnej

     Najczęściej spotykane formy agresji i przemocy szkolnej to :

• Fizyczna – bicie , kopanie , plucie , wymuszanie pieniędzy , zamykanie

            w pomieszczeniach , zniszczenie  lub uszkodzenie społecznego i prywatnego mienia,                               dewastacja przyrody , drażnienie bądź zabijanie zwierząt . Przemoc fizyczna może być                stosowana bezpośrednio – gdy sami jesteśmy jej sprawcami , lub pośrednio – gdy             skłaniamy do tego innych .

• Słowna i niewerbalna – dokuczanie , przezywanie , wyśmiewanie , wyszydzanie , obrażanie   ,  ośmieszanie  ,   przeszkadzanie  ,  grożenie  ,  rozpowszechnianie  plotek   

            i oszczerstw ( osobiście lub np. za pomocą Internetu ) ,pokazywanie nieprzyzwoitych             gestów , manipulowanie związkami przyjaźni , wrogie miny .Również ten rodzaj agresji i przemocy może występować w formie pośredniej , gdy np. namawiamy             innych do zrobienia komuś krzywdy , wyśmiewania lub wykluczenia z grupy . Często             występującą w środowisku uczniów postacią agresji słownej są wypowiedzi             poniżające   osobę   atakowaną  :  wyśmiewanie  ,  kpiny  , złośliwe  uwagi   połączone

            z naśladowaniem gestów, mimiki , wyglądu , sposobu zachowania drugiej osoby ,                złośliwe przezwiska . Dotkliwość tych postaci agresji bywa często znacznie większa             niż agresji fizycznej , bowiem ranią one godność osoby będącej przedmiotem agresji ,             narażają ją na upokorzenie i ośmieszenie .

     Przemoc w szkole może się jednak pojawiać również w innych relacjach . Szkoła jest systemem i w związku z tym wszystkie jego ogniwa wpływają na siebie wzajemnie . Istnieją ścisłe związki między sposobem funkcjonowania jako instytucji , relacjami w gronie nauczycielskim , sposobem traktowania uczniów przez nauczycieli , a tym , jak oni sami się zachowują wobec rówieśników i dorosłych . Nie wszystkie wymagania nauczycieli wobec uczniów są przejawem przemocy , ale mogą one przybrać taka formę , jeśli będą egzekwowane siłą fizyczną lub presją psychiczną . Przemoc nauczycieli wobec uczniów to najczęściej krzyk , ironia , oskarżanie , wyszydzanie , upokarzanie , nierzadko również grożenie i wyzywanie , czasem kary fizyczne .

      W szkołach występuje zjawisko przemocy grup uczniów wobec pojedynczych nauczycieli .  Może  być to  związane  z dysfunkcją  całego  systemu funkcjonowania szkoły ,

w którym brakuje współpracy i wspólnej koncepcji wychowania i jednolitej , zdecydowanej postawy wobec agresywnych zachowań wychowanków skierowanych zarówno przeciwko członkom grona nauczycielskiego , jak i pracownikom niepedagogicznym szkoły .

    Najczęściej w szkole mamy do czynienia  z tzw. agresją i przemocą  rówieśniczą , przybierającą postać przemocy fizycznej , słownej i niewerbalnej .

4. Skutki przemocy

     Długotrwałe pozostawanie w sytuacji przemocy wiąże się z przeżywaniem silnych

i trudnych emocji , wpływa na sposób myślenia o sobie i innych oraz na relacje z otoczeniem. Konsekwencje przemocy ponoszą wszyscy uczestnicy tych   sytuacji .

Ofiary przemocy  przeżywają poczucie poniżenia i upokorzenia , lęk , rozpacz i smutek . Czują się osamotnione , bezradne i bezsilne . Wstydzą się i czują się winne , że nie potrafią sobie poradzić . Długotrwałe pozostawanie w takiej sytuacji może prowadzić do zaburzeń somatycznych , często poważnych schorzeń , ale przede wszystkim pozostawia przeważnie trwały uraz psychiczny . 

Sprawcy przemocy utrwalają sposób agresywnych zachowań na przyszłość , co  prowadzi do obniżania się poczucia odpowiedzialności za własne działania  oraz skłonność zachowań aspołecznych oraz łatwe wchodzenie w konflikty z prawem .  

Świadkowie przemocy , którzy nie potrafili się jej skutecznie przeciwstawiać , przeżywają dezorientację , poczucie winy , niezadowolenie oraz pretensje do siebie . Uczą się bierności , bezradności i  braku reagowania w trudnych sytuacjach .

5 .Ofiary i sprawcy przemocy

     Ofiary przemocy szkolnej bardzo rzadko mówią dorosłym o swoich problemach . Obawiają się pogorszenia sytuacji , zemsty ze strony prześladowców . Dan Olweus , norweski psycholog zajmujący się problemem przemocy w szkole , podaje następujące wskazówki , pozwalające  rozpoznać ofiarę przemocy szkolnej :

• dziecko takie jest często wyśmiewane , poniżane , ośmieszane , zastraszane , popychane , a także zmuszane do wykonywania poleceń kolegów , często też nosi nieprzyjemne przezwisko ,
• może szukać swoich rzeczy , które często są chowane , rozrzucane lub niszczone ,
• ma wyraźne ślady zadrapania , sińce , podarte lub poniszczone ubrania ,
• często płacze lub wygląda na osobę smutną ,
• może przejawiać nieoczekiwane zmiany nastroju – od smutku do irytacji lub nagłych wybuchów złości ,
• jest izolowane , odsuwane od wspólnych działań , w czasie podziału na grupy zostaje samo , jako ostatnie wybierane jest do grupy ,
• ma problemy w głośnym wypowiadaniu się na lekcji ,
• traci zainteresowanie nauką  , pogarszają się  jego stopnie ,
• spóźnia się do szkoły lub zaczyna chodzić do niej i z niej dziwną , okrężną trasą  lub zaczyna wagarować ,
• przerwy spędza samo lub stara się trzymać w pobliżu nauczyciela ,
• nie bierze udziału w imprezach i wyjazdach klasowych lub trzyma się podczas nich obok dorosłych ,
• nie ma kolegów , nikt nie przychodzi do jego domu i ono samo tez nikogo nie odwiedza ,
• skarży się na częste bóle głowy , brzucha , ma kłopoty ze snem , krzyczy lub płacze   w nocy ,
• domaga się od rodziców dodatkowych pieniędzy .

     Niektóre ofiary przemocy mogą zachowywać się w sposób prowokujący( często są to tzw. dzieci nadpobudliwe ) , co utrudnia ich rozpoznanie – zaczepiają swoich prześladowców , na ataki odpowiadają agresją , są wybuchowe i impulsywne , same mogą stosować przemoc wobec słabszych od siebie .

Rozróżniamy dwa typy ofiar przemocy : ofiary pasywne i ofiary prowokujące .   

a)      Cechy ofiary pasywnej :

        - jest wrażliwa i nieśmiała oraz ostrożna w kontaktach z innymi ,

        - ma trudności z zaistnieniem w grupie rówieśniczej ,

        - jest niepewna , lękowa , nie potrafi się bronić , atakowana – płacze , wycofuje się , 

          ucieka ,

        - czuje się mało wartościowa , ma poczucie osamotnienia i opuszczenia ,

        - ma negatywne nastawienie do stosowania przemocy ,

        - często ma lepszy kontakt z dorosłymi niż z rówieśnikami .

b) Cechy ofiary prowokującej :

       - ma problemy z koncentracją  i skupieniem uwagi ,

       - wyróżnia się niespokojnym zachowaniem , jest nadaktywny ,

       - wprowadza zamieszanie , niepokój , wytwarza wokół siebie atmosferę irytacji i napięcia

       - jej zmienne humory są przyczyną konfliktów z kolegami a zachowanie może być                    

         odbierane jako prowokujące , powodować negatywne reakcje ze strony rówieśników .

          Uczniowie stosujący przemoc zazwyczaj są :

• starsi , silniejsi lub bardziej sprawni fizycznie od swoich ofiar ,
• aktywni i energiczni , starają się dominować nad otoczeniem i próbują podporządkować sobie innych ,
• nie przestrzegają norm , reguł , są impulsywni , łatwo wpadają w gniew , często są napięci i sfrustrowani ,
• dosyć wcześnie zaczynają pić alkohol , popełniają kradzieże , wchodzą w konflikt       z prawem ,
• często buntują się , występują przeciw dorosłym , mogą też bać się silniejszych od siebie ,
• nie przejawiają wstydu , poczucia winy i empatii wobec innych ,
• są raczej pewni i zadowoleni z siebie ,
• zazwyczaj mają grupę osób , wśród których cieszą się popularnością ,
• im są starsi , tym mają bardziej negatywny stosunek do szkoły i tym gorsze oceny ,
• wobec dorosłych mogą być agresywne lub ugrzecznione .

Możemy spotkać dwa typy sprawców przemocy : sprawcy aktywni i pasywni .

a) Cechy aktywnego sprawcy :

      - agresja przejawiana wobec kolegów a także wobec dorosłych ,

      - zafascynowanie przemocą  i jej narzędziami ,

      - akceptacja przemocy ,

      - impulsywność , potrzeba dominacji ,

      - niski poziom empatii wobec ofiar , przeciętny lub niski poziom strachu i niepewności ,

      - większa od innych siła i sprawność fizyczna ,

      - przeciętna  popularność  w  klasie .

b) Cechy sprawcy pasywnego :

      - niezbyt pewny siebie , lepiej czuje się w grupie ,

      - nie inicjuje ale uczestniczy w przemocy , przyłącza się do stosowania jej .

6.Jak sobie radzić z agresywnym uczniem ?

     Działania podejmowane w sytuacjach wystąpienia zachowań agresywnych musza mieć charakter kompleksowy . Ich celem powinna być zmiana zachowań sprawców i ofiar agresji . System reagowania na przemoc i agresję powinien uwzględniać następujące założenia :

• należy reagować na każdą sytuację , w której  występuje agresja i przemoc – brak reakcji komunikuje uczniom , że mają prawo tak się zachowywać ,
• doraźne sytuacje wymagają szybkiej i zdecydowanej interwencji ,
• ważne jest wykazywanie troski o ucznia ( dotyczy to zarówno ofiary jak i sprawcy ). Nie należy potępiać ucznia , ale wskazywać na złe zachowania wyrażać brak zgody na stosowanie agresji i przemocy,
• każdą sytuację należy wnikliwie rozpatrywać ,
• konieczne jest współdziałanie z innymi nauczycielami i udzielanie sobie nawzajem wsparcia .

     Badania psychologiczne udowodniły , że karząc za agresję , możemy uzyskać rezultat odwrotny od zamierzonego – nie likwidację , lecz utrwalenie zachowań agresywnych . Karanie zachowań  agresywnych przynosi często pozorne i krótkotrwale efekty .Karana agresja   może ulec stłumieniu i manifestować się w postaci wrogich myśli , pragnień , wyobrażeń ,skierowanych wobec przedmiotów agresji . Karanie zachowań agresywnych prowadzić może do tzw. przemieszczania agresji : wychowanek nie będzie przejawiał agresji w obecności osoby karzącej i w  stosunku  do obiektów , wobec których ” nie wolno mu „ reagować agresywnie , pod groźbą kary , lecz „wyładuje „ napięcie emocjonalne na innych obiektach w sytuacjach , w których nie czuje się zagrożony ukaraniem ( niszczenie sprzętów , napaść  na młodszego  kolegę , dewastacja przyrody – to przykłady przemieszczania agresji ).

 

    Karą można i należy się posługiwać w celu likwidacji zachowań agresywnych , ale ze szczególną rozwagą i przy przestrzeganiu określonych warunków :

• postać  kary : skutecznie przeciwdziała agresji  kara” psychologiczna”, tzn. manifestowanie przykrości , jaką naganne zachowanie sprawiło wychowawcy , kary słowne połączone z tłumaczeniem , wyjaśnieniami , perswazją , doprowadzenie do poczucia winy , która stać  się może motywem zmiany dotychczasowego zachowania  ( karanie to wymaga opanowania własnych , negatywnych emocji – nie powinno się karać w uniesieniu i zdenerwowaniu ) ,
•  częstość karania . Jeżeli wychowawca dostrzega tylko negatywne zachowania ucznia, wówczas wychowanek spotyka się z częstym karaniem bez równoczesnego przeżywania nagród za pozytywne zachowania pożądane i społecznie akceptowane ,

• stosunek do osoby karzącej . Karanie będzie efektywne wtedy , gdy karany akceptuje ją , żywi wobec niej pozytywne uczucia , np. aprobaty , przywiązania , uznania , szacunku , sympatii. Skłania go to do zmiany zachowania , natomiast kara pochodząca od osoby nieakceptowanej będzie interpretowana jako akt agresji , prowokujący do odwetu w postaci ponownego zachowania agresywnego ,
• sens stosowanej kary . Wychowanek powinien wiedzieć za co i dlaczego jest ukarany
• karząc za zachowanie agresywne należy , równocześnie należy dostrzegać                    i nagradzać pozytywne zachowania ucznia , a zwłaszcza wszelkie przejawy życzliwości wobec innych , pomoc , współpracę , dostrzeganie cudzych potrzeb .

Interwencje wobec sprawcy przemocy , rozmowa z ofiarą

     Indywidualne działania wobec uczniów agresywnych , stosujących przemoc są niezwykle trudnym elementem pracy wychowawczej . Rozmowy ze sprawcą wymagają cierpliwości, czasu , zrozumienia dla sytuacji osoby stosującej przemoc i chęci pomocy im w zmianie postępowania .

     Rozmowa powinna przebiegać w spokojnym , zapewniającym intymność i brak udziału świadków  miejscu ; nie powinna być zbyt długa . Wychowawca powinien precyzyjnie określić temat i cel rozmowy , uważnie wysłuchać relacji ucznia bez komentowania jej , przedstawić propozycje rozwiązania problemu . Jeżeli dziecko akceptuje je , powinien poinformować  , że będzie obserwowany , a w przypadku niedotrzymania ustaleń , podejmie dalsze kroki .

     Pomoc dziecku – ofierze polega na zapewnieniu jej poczucia bezpieczeństwa w klasie

( grupie )   . Wychowawca powinien :

·        rozmawiać z dzieckiem na temat jego sytuacji wśród rówieśników ,

·        pokazać jego mocne strony ,

·        podać przykłady sukcesów ,

·        dać wskazówki dotyczące reagowania na zaczepki ,

·        uświadomić ofierze jej własna rolę w wyzwalaniu agresji u innych . 

     Nie należy zmuszać dziecka do mówienia , musimy uzbroić się w cierpliwość , delikatnie próbować różnych sposobów porozumiewania się  . Dziecko z reguły jest niechętne do prowadzenia rozmów na temat  swojej sytuacji a wypowiedzi typu : „ Nie przejmuj się „ ,

” Nie przesadzaj „ tylko zniechęcają i spowodują , że dziecko prawdopodobnie  nie przyjdzie więcej porozmawiać na temat swojego problemu . 

7. Przeciwdziałanie przemocy – rola wychowawcy

          Wiedząc , że „ przemoc rodzi przemoc „ wychowawca powinien wystrzegać się agresywnych zachowań wobec uczniów . Od pierwszych spotkań z uczniami swoją postawa   i zachowaniem tworzy określoną atmosferę w klasie ( grupie ) , promuje pewne wartości , zasady życia w grupie  oraz przekazuje dzieciom normę : „ Przemoc jest zła , nie akceptuję jej,  nie zgadzam się na nią w naszej klasie ( grupie ) , będę jej aktywnie przeciwdziałać „ .  

Wychowawca powinien :

• wyjaśnić dzieciom , co jest dobrem a co złem ,jakie zachowania są krzywdzące dla innych ,
• konsekwentnie , zdecydowanie przeciwstawiać się agresji : zwracać uwagę na każde niewłaściwe zachowanie ,
• egzekwować przestrzegania norm od wszystkich wychowanków ,
• dostrzegać pozytywne zachowania dzieci ,
• uczyć wychowanków poprzez własny przykład,
•  okazywać zrozumienie dla długiego procesu przystosowywania się do norm .

     Rozpoczynając pracę z nową grupą , czy klasą  należy przede wszystkim jasno określić zasady obowiązujące wszystkie dzieci .Wychowawca powinien rozmawiać z wychowankami na temat konieczności istnienia zasad w życiu społecznym . Można ustalić je wspólnie            z dziećmi  , spisać i powiesić w widocznym miejscu ( kontrakt ) . Należy również ustalić konsekwencje nie przestrzegania spisanych norm , a także nagrody dla wychowanków , którzy są koleżeńscy , pomagają innym .

     Wychowawca musi bezwzględnie i konsekwentnie egzekwować spisanych norm  . Zachowania agresywne wymagają od wychowawcy szybkiej i zdecydowanej reakcji . Nie powinien wchodzić w żadne dyskusje z wychowankiem , nie prowokować go pytaniami , ani swoim zachowaniem do konfrontacji , ale starać się w krótki , nie zagrażający dla dziecka sposób zaakcentować , że wydarzyło się coś niedobrego i należy to zmienić .

Wskazówki i rady podczas działania w takich sytuacjach :

• użyj tylko tyle siły ,  ile potrzebne do rozdzielenia ( w przypadku bójki ) ,
• szanuj wychowanka ( mów o zachowaniu , nie o osobie ) ,
• mów krótko , jasno , zdecydowanym , mocnym głosem  , patrz na  dziecko , bądź poważny ,
• używaj komunikatów „Ja” ( „jest mi przykro „ , „jestem zła „ ) , 
• traktuj sprawcę jak osobę , która może sama wziąć odpowiedzialność za swoje czyny . 

Jak postępować by zmniejszyć zachowania agresywne ?

1.      Nie odrzucaj wychowanka agresywnego – nie przekreślaj go z góry , daj mu szansę na poprawę i pomóż mu się zmienić .

2.      Nie kompromituj – dziecko to mały człowiek , ma swoją godność, rozmawiaj z nim indywidualnie .

3.      Stwarzaj szansę sukcesu – daj mu możliwość wykazania się , zrobienia czegoś dobrego .

4.      Włączaj w wartościowe prospołeczne działania .

5.      W celu ochrony przed wpływem negatywnych wzorów pokaż granicę między dobrem a złem , dyskretnie podsuwaj sytuacje do pozytywnych działań .

6.      Dostarczaj pozytywnych wzorców .

7.      Nagradzaj pozytywne zachowania – pochwałą można więcej zdziałać niż krzykiem .

8.      Zmniejszaj ilość kar .

9.      Nie prowokuj rodziców do stosowania kar wobec dziecka .

10.  Podkreślaj w rozmowach z rodzicami każde pozytywne zachowanie wychowanka – pokaż im , że ich dziecko może być dobre , niech rodzice utrwalają w dziecku pozytywne cechy zachowania . 

    

Zakończenie

        Przemoc narusza podstawowe prawo każdego dziecka – prawo do  życia w poczuciu bezpieczeństwa . Najlepszą metodą przeciwdziałania agresji i przemocy jest przede wszystkim dobry kontakt wychowawcy z dziećmi , poświęcanie im czasu , troski ,  uwagi . Wychowankowie powinni nauczyć się , że zachowania skierowane do innych ludzi , czy  do nich samych nie powinny przekraczać pewnych określonych granic .

     Trudne sytuacje w pracy z klasą ( grupą ) zdarzają się bardzo często . Każde  z nich jest źródłem emocji zarówno dla wychowanka , jak i nauczyciela . Rola wychowawcy , jego wpływ na rozwój dziecka , pozwala na efektywniejsze wykorzystywanie każdej tej sytuacji do kształtowanie  wiedzy  i postaw uczniów. Warto podkreślić , że jeżeli dzieci nauczą się stosowania zachowań agresywnych i przemocy jako metod rozwiązywania problemów , ze strony dorosłych spotka się to z pobłażliwością , akceptacją ,to poziom agresji wobec rówieśników , rodzeństwa i dorosłych będzie prawdopodobnie wzrastał . Konieczne zatem jest reagowanie na każdą zaistniałą sytuację .

     Mam nadzieję , że treści zawarte powyżej posłużą wychowawcom naszej placówki za cenną pomoc dydaktyczną do prowadzenia zajęć z zakresu profilaktyki przeciwdziałania przemocy i agresji , a zawarte sposoby zapobiegania przemocy w grupie , będą cenną wskazówką do podejmowania działań interwencyjnych i terapeutycznych .

Bibliografia

1. Gruszka M . , Janiak I. , Prarat J. , Scenariusze godzin wychowawczych dla gimnazjum

   i szkół ponadgimnazjalnych , Gdańsk 2002

2. Portmann R. , Przemoc wśród dzieci . Uchwycić sedno , Kielce 2006

3. Zaproszenie do profilaktyki w roku szkolnym 2007/2008 , Szczecin 2007

4 . Czemierowska – Koruba E. , Koruba K. , Szkoła bez przemocy . Program społeczny .     Przewodnik  po dobrych praktykach , Warszawa 2007

5.Hamer H. , Przemoc w szkole – profilaktyka i obrona, Refleksje , sierpień \ wrzesień 2000

6. Kubik B., Agresja w szkole , Życie Szkoły 4/2001

7. Słowik J. , Zając M. , Agresja i przemoc w szkole , Internet : www. agresja i przemoc

   w szkole

8 . Warzecha M. , Zieńko G. , Spirala przemocy i agresji w szkole , Psychologia

   i Rzeczywistość 4 / 202 – czasopismo internetowe

Opracowała: Barbara Tomczak – Domańska